گیربکس یا جعبه دنده
گیربکس یا جعبه دنده – در این مقاله قصد داریم تا اطلاعات جامع و مفیدی درمورد گیربکس، جعبه دنده، فلایویل، دیسک و صفحه، کلاچ، بلبرینگ، پلوس و سرپلوس به شما خوانندگان عزیز ارائه دهیم. در ابتدا سعی می‌کنیم اطلاعات پایه و ابتدایی درمورد ساختار ماشین و نحوه عملکرد موتور ماشین را بازگو می‌کنیم تا قادر باشید وظایف این قطعات را بهتر بشناسید.
ساختار اتومبیل و موتور آن
یک خودرو از قسمت‌های بسیار مختلفی تشکیل شده است. هرکدام از این قسمت‌ها شامل قطعاتی است که وظایفی برعهده دارند. بعضی از این قطعات آنچنان حیاتی و مهم هستند که خودرو بدون این قطعات قادر به حرکت یا عملکرد مطلوب نیست. به همین دلیل آگاهی نسبت به این قطعات و وظایف آنان می‌تواند به شما کمک کند تا بهره‌وری و عمر قطعات خودرو خود را بهبود بخشیده و افزایش دهید.
همه چیز درمورد گیربکس یا جعبه دنده
گیربکس یکی از اجزاء اصلی در ساختار اتومبیل است و وظایف مهمی در انتقال قدرت از موتور به چرخ‌ها دارد. گیربکس نقش اساسی در تنظیم نسبت بین سرعت موتور و سرعت چرخ‌ها را ایفا می‌کند. این سیستم از چندین قسمت تشکیل شده است و در مکانیسم انتقال قدرت یک اتومبیل یا هر وسیله نقلیه دیگر از اهمیت بسزایی برخوردار است.
وظایف اصلی گیربکس
تنظیم نسبت تراکم یا Gear Ratio
یکی از وظایف اصلی گیربکس، تنظیم نسبت تراکم بین سرعت موتور و سرعت چرخ‌ها می‌باشد. با تغییر دنده‌های گیربکس، نسبت تراکم نیز تغییر می‌کند. در سرعت‌های بالا، از نسبت تراکم بزرگتر استفاده می‌شود تا موتور با تولید نیروی کمتر، اتومبیل را به سرعت بالاتر برساند. در حالت معکوس، یعنی در سرعت‌های پایین، از نسبت تراکم کمتر استفاده می‌شود.
توزیع قدرت یا Power Distribution
گیربکس به کمک تنظیم نسبت تراکم، قدرت تولید شده توسط موتور را به چرخ‌ها منتقل می‌کند. توزیع قدرت این امکان را فراهم می‌کند تا در سربالایی یا سرپایینی، موتور با بهره‌وری بیشتری عمل کند.
تسهیل در شروع حرکت
گیربکس به اتومبیل امکان حرکت در شرایط مختلف را فراهم می‌کند. به عنوان مثال، دنده‌های پایین‌تر در شرایط ترافیک شلوغ یا هنگام شروع حرکت از سرعت کم مفید هستند.
تاثیر در بهره‌وری سوخت
استفاده بهینه از گیربکس می‌تواند به بهره‌وری سوخت کمک کند. در سرعت‌های ثابت، گیربکس می‌تواند شرایطی فراهم کند تا موتور با بهره‌وری بیشتری عمل کند.
تأثیر بر عملکرد و کنترل
گیربکس نقش مهمی در عملکرد و کنترل اتومبیل ایفا می‌کند. تغییر دنده‌ها کنترل بهتری بر روی حرکت اتومبیل ارائه می‌دهد.
نشانه‌های خرابی گیربکس یا جعبه دنده
گیربکس یک قسمت مهم از سیستم انتقال قدرت در اتومبیل است و مشکلات در عملکرد آن می‌تواند به مشکلات جدی در حرکت و کنترل اتومبیل منجر شود. نشانه‌های خرابی گیربکس می‌توانند متنوع باشند و به تناسب نوع مشکل و جزئیات فنی متغیر باشند. در زیر، تعدادی از نشانه‌های خرابی گیربکس را ذکر می‌کنم:
صداهای نامعمول
صداهای غیرعادی مثل زنگ زدن یا خراشیدن می‌تواند نشانه خرابی در گیربکس باشد.
لغزش یا نقص در تغییر دنده
اگر تغییر دنده دشوار باشد یا گیر کرده باشد، ممکن است مشکلی در گیربکس وجود داشته باشد..
نشت مایع ATF
این اتفاق در گیربکس‌های اتوماتیک می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. ATF یک نقش بسیار مهم در عملکرد صحیح گیربکس اتوماتیک دارد و نشت آن می‌تواند به خرابی‌های جدی و حتی خرابی ناگهانی گیربکس منجر شود.
نشت ATF ممکن است باعث جمع شدن مایع قرمز روشن زیر وسیله نقلیه شما شود. اگر مایع در واقع به دلیل اصطکاک سوخته باشد، ممکن است قهوه‌ای یا سیاه باشد که این نشانه می‌دهد که مایع به شدت آسیب دیده است و احتمالاً به تعمیر اساسی گیربکس نیاز دارید.
هر چه زودتر به تعمیرگاه مراجعه کنید تا نشتی ATF را بررسی کنند و مشکل را تعیین کنند. نادیده گرفتن نشتی ATF می‌تواند به تخریب سریع‌تر و آسیب بیشتر به گیربکس منجر شود که می‌تواند تعمیرات گران‌قیمت و پیچیده‌تری را ملزوم کند.
دود و بوی سخوتگی
بوی سوختگی لاستیک مانند در همراه با نشت مایع و دیدن دود، می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی در گیربکس باشد. این ممکن است به مشکلات ناشی از نقص در روغن گیربکس، نشت ATF، یا حتی خرابی درونی در گیربکس اشاره داشته باشد.
این بو معمولاً نشانه‌ای از اصطکاک بیش از حد در گیربکس است و این ممکن است به علت کاهش روغن گیربکس یا نقص در عملکرد آن باشد. اگر این موارد به همراه نشت مایع شدید همراه باشد، ممکن است گیربکس به پایان عمر خود نزدیک شده باشد یا مشکلات جدی داشته باشد که نیازمند تعمیرات گسترده و حتی تعویض گیربکس باشد.
لغزش دنده
لغزش دنده‌ها یک موضوع جدی و خطرناک برای ایمنی راننده، مسافران و وسیله نقلیه است. زمانی که گیربکس خودرو لغزش داشته باشد و توانایی تغییر دنده را از دست بدهد، این اتفاق می‌تواند باعث ایجاد موقعیت خطرناک شود. این مسأله نشان‌دهنده وجود مشکل جدی در گیربکس است که نیازمند تعمیرات فوری می‌باشد.
گاهی اوقات، وسایل نقلیه مدرن به حالت لنگ (Limp mode) یا حالت ایمن باز می‌گردند تا از رانندگی در شرایط غیر مطمئن با گیربکس مشکل‌دار جلوگیری کنند. این وضعیت معمولاً به دلیل تشخیص سیستم‌های کامپیوتری در خودرو از وجود مشکلاتی جدی در گیربکس است که ممکن است باعث خسارت بیشتر گردند.
در این حالت، وسیله نقلیه معمولاً به یک دنده (مثلاً دنده 3) باقی می‌ماند و امکان تغییر دنده بین دنده‌ها وجود ندارد. این اقدام از سوی سیستم به عنوان یک مکانیزم ایمنی صورت می‌گیرد تا به راننده امکان مهار کنترل وسیله نقلیه را در شرایط ایمن بدهد تا به تعمیرگاه حرفه‌ای مراجعه کند و مشکلات گیربکس را بررسی و رفع کند.
نحوه انتقال قدرت در گیربکس یا جعبه دنده
انتقال قدرت در گیربکس اتومبیل از طریق مجموعه‌ای از چرخ‌دنده‌ها انجام می‌شود. گیربکس، نقش اساسی در تنظیم نسبت بین سرعت موتور و سرعت چرخ‌ها را برعهده دارد. این نسبت توسط تعداد دنده‌ها و نحوه استفاده از آنها تغییر می‌کند. در یک گیربکس معمولاً دنده‌های مختلفی وجود دارد، که هرکدام میزان مختلفی از نیروی محرکه موتور را به چرخ‌ها انتقال می‌دهند. مراحل انتقال قدرت در گیربکس به شرح زیر است:
شفت و کلاچ
قدرت تولید شده توسط موتور به شفت گیربکس وارد می‌شود. کلاچ نیز در این مرحله نقش ایفا می‌کند و به عنوان یک وسیله کنترلی برای قطع و وصل کردن انتقال قدرت بین موتور و گیربکس عمل می‌کند.
دیسک و صفحه کلاچ
کارکرد دیسک و صفحه کلاچ در یک خودرو به منظور انتقال قدرت از موتور به گیربکس، از سیستم کلاچ تبعیت می‌کند. سیستم کلاچ در واقع وظیفه ایجاد و قطع اتصال بین موتور و گیربکس را دارد. به عبارت دیگر، این سیستم اجازه می‌دهد که موتور بتواند به گیربکس متصل یا از آن جدا شود. دیسک و صفحه کلاچ در این سیستم نقش مهمی ایفا می‌کنند.
نحوه عملکرد دیسک و صفحه کلاچ
زمانی که پدال کلاچ فشار داده می‌شود، فشار به صفحه کلاچ منتقل و اعمال می‌شود. صفحه کلاچ این فشار را به دیسک کلاچ انتقال می‌دهد و دیسک کلاچ از صفحه کلاچ جدا می‌شود. این جدا شدن اتصال بین دیسک و صفحه کلاچ، به موتور اجازه می‌دهد که بدون انتقال قدرت به گیربکس بچرخد. زمانی که پدال کلاچ رها شود، صفحه کلاچ باز می‌گردد و اتصال بین دیسک و صفحه کلاچ باز می‌شود. این امکان را به موتور می‌دهد که قدرت خود را به گیربکس انتقال دهد.
فلایویل
فلایویل یا “Flywheel” یک قطعه مهم در سیستم انتقال قدرت خودروها است. این قطعه معمولاً در زیر موتور و در انتهای شفت موتور قرار دارد. فلایویل به عنوان یک قطعه درحال چرخش است که انرژی حرکتی (انرژی چرخشی) را ذخیره می‌کند. زمانی که موتور خودرو در حال کار است و تولید قدرت می‌کند، فلایویل به واسطه صفحه چرخان خود انرژی حرکتی را جذب و ذخیره می‌کند. نقش اصلی فلایویل در سیستم انتقال قدرت به صورت زیر است:
تنظیم انرژی ناپایدار
در سیکل کاری موتور، تولید قدرت موتور معمولاً ناپایدار است، به این معنا که موتور در لحظات مختلف نیاز به تولید توانایی متفاوت دارد. فلایویل نقشی مهم در تنظیم این انرژی ناپایدار دارد. زمانی که موتور به توان کمتری نیاز دارد، انرژی اضافی از فلایویل استفاده می‌شود و زمانی که به توان بیشتری لازم است، انرژی ذخیره شده در فلایویل به موتور باز می‌گردد.
کمک به شروع موتور
فلایویل نیز نقش مهمی در فرآیند شروع موتور دارد. در زمانی که سوئیچ را برای استارت موتور می‌چرخانید، فلایویل کمک می‌کند تا موتور با یک حرکت نرم و سریع شروع به چرخش کند.
بلبرینگ
بلبرینگ‌ها یک نوع اصطلاح عمومی برای رول‌ها یا توپ‌های رولی است که به وسیله یک حلقه‌ی بیرونی یا داخلی در محل محوری، مثل شفت یا ستون، نگه داشته می‌شوند. این رول‌ها درون یک حلقه فلزی قرار دارند و وظیفه اصلی آنها کاهش اصطکاک و تسهیل در چرخش محور است. نقش بلبرینگ در ماشین به شرح زیر است:
کاهش اصطکاک
یکی از نقش‌های اصلی بلبرینگ، کاهش اصطکاک بین سطوح متحرک است. وجود بلبرینگ‌ها در نقاط مختلف ماشین، مانند چرخ‌ها، شفت‌ها، و قطعات متحرک دیگر، اجازه می‌دهد که این قطعات به سرعت و با حداقل اصطکاک و انرژی از دست رفته، به چرخش خود ادامه دهد.
پایداری و عمر طولانی
بلبرینگ‌ها باعث پایداری و عمر طولانی قطعات متحرک می‌شوند. استفاده از بلبرینگ‌های مرغوب باکیفیت، پایداری را در طول زمان افزایش می‌دهد.
کمک به توزیع بار
بلبرینگ‌ها به توزیع بار در طول چرخش کمک می‌کنند. این نقش مهم است زیرا در صورت توزیع نامناسب بار، قطعات متحرک ممکن است زودتر خراب شوند و آسیب ببینند.
کاهش لرزش و ویبره
با کاهش اصطکاک و انطباق دقیق بلبرینگ‌ها، لرزش و ویبره تولید شده در حین چرخش قطعات نیز کاهش می‌یابد. این امر به بهبود کیفیت سواری اتومبیل و به بهبود در کارکرد ماشین کمک می‌کند.
پلوس و سرپلوس
در زبان فنی خودروسازی، عناصری به نام “پلوس” و “سر پلوس” وجود دارند. این عناصر مرتبط با سیستم انتقال حرکت در خودروها هستند. پلوس یک شفت است که در سیستم کلاچ و گیربکس واقع شده و نقش اساسی در انتقال قدرت از موتور به گیربکس را برعهده دارد. در یک سیستم کلاچ دستی، پلوس به عنوان وسیله‌ای برای جلوگیری از انتقال حرکت موتور به گیربکس در حین تغییر دنده عمل می‌کند. زمانی که راننده پدال کلاچ را فشار داده و اتصال موتور به گیربکس قطع می‌شود، پلوس توقف می‌کند و امکان جلوگیری از انتقال حرکت به گیربکس را فراهم می‌کند.
سر پلوس یک قطعه متحرک است که نقشی در انتقال حرکت از پدال کلاچ به پلوس دارد. زمانی که راننده پدال کلاچ را فشار داده، سر پلوس تحت تأثیر قدرت فشاری که از پدال کلاچ به آن انتقال می‌یابد، حرکت می‌کند. حرکت سر پلوس به پلوس منتهی می‌شود. و با این کار پلوس از دیسک کلاچ جدا می‌شود تا انتقال نیروی موتور به گیربکس قطع شود.
بنابراین، پلوس و سر پلوس در سیستم کلاچ خودرو نقش اساسی در انتقال حرکت و جلوگیری از انتقال حرکت در لحظات تغییر دنده دارند. این عناصر به راننده اجازه می‌دهند کنترل بهتری بر روی انتقال حرکت و سرعت خودرو داشته باشد، به خصوص زمانی که نیاز به توقف، شروع حرکت، یا تغییر سرعت دارد.
سوالات متداول
چطور می‌توان ایرادات گیربکس را تشخیص داد؟
درواقع تشخیص ایراد و مشکل در گیربکس برعهده مکانیک خودرو است. اما اگر علائمی نظیر لرزش غیرعادی، صداهای نامتعارف، یا مشکلات در تغییر دنده دیدید، می‌توانند نشانه‌های مشکلات در گیربکس باشند.
چگونه گیربکس را نگهداری کنم؟
تعویض روغن گیربکس به موقع، رعایت راهنمایی‌های تولیدکننده، و نظارت دوره‌ای منظم بر وضعیت گیربکس، به نگهداری آن کمک می‌کند.
چگونه می‌توانم به بهترین شکل از گیربکس استفاده کنم؟
استفاده صحیح از دنده‌ها، انتخاب مناسب ترمز موتور، و جلوگیری از سوار کردن سریع دنده می‌تواند به بهینه‌ترین عملکرد گیربکس کمک کند.
سخن پایانی
در این مقاله به صورت کلی و گاهی جزئی سیستم انتقال قدرت در اتومبیل را با محوریت گیربکس برای شما بازگو کردیم و از نشانه‌های خرابی این سیستم با شما حرف زدیم. در مقاله بعدی اجزای تشکیل دهنده این سیستم را برای شما نام برده و بازگو خواهیم کرد.
